Museumplein 9

Ooit, voordat al deze grote villa’s er stonden, stonden hier zeven windmolens uit de 17e eeuw: houtzaag- en graanmolens. Daarna kwam de gemeente met een plan om hier villa’s te bouwen, met als toegangspoort het Rijksmuseum.

Uiteindelijk besloot de gemeente niet het hele plein vol te bouwen, maar een groot deel open te laten. Zo zie je: alleen aan de zijkanten van het plein staan villa’s. Er bestaat nog een oude litho met de bouwtekeningen van een volledig volgebouwd plein.

Zie je de pilaren naast de voordeur van nummer 9, onder het balkon? Dit huis werd gebouwd in de stijl van een Italiaanse palazzo, voor de Zwitserse chirurg en kunstverzamelaar Otto Lanz, die gefascineerd was door vroeg-Italiaanse kunst. Hij werkte achter dit huis in de Boerhaavekliniek.

Lanz overleed in 1935. Enkele jaren later trok zijn kunstcollectie de bijzondere aandacht van een meneer Posse, die door Hitler was aangesteld om een nieuw museum op te richten.  Dit museum moest het Führermuseum heten en verrijzen in de buurt van Hitlers geboorteplaats. Dit museum, dat nooit is gerealiseerd, moest alle andere musea ter wereld in de schaduw stellen. Posse wilde de collectie van Lanz graag kopen voor het museum. Hij kocht de schilderijen aan via de Joodse kunsthandelaar Nathan Katz en zijn broer Benjamin. Zij waren door de Duitse maatregelen hun kunsthandel kwijtgeraakt, maar konden als werknemer in dienst blijven. Na de oorlog stelden de familie van Katz dat zij bij de verkopen onder druk waren gezet. Zo kon Nathan Katz alleen vluchten naar Zwitserland als hij daarvoor een schilderij van Rembrandt zou overdragen.   

De schilderijen werden later teruggevonden in een zoutmijn in Oostenrijk.

Daar hadden de nazi’s heel veel geroofde kunst opgeslagen. Er lagen bijna 5000 kunstwerken, bijvoorbeeld van Johannes Vermeer. Aan het einde van de oorlog, toen de geallieerden oprukten, gaf Hitler het bevel om alle kunst te vernietigen. Er werden bommen geplaatst in de mijn, maar een groep dappere mijnwerkers greep in: in de nacht van 3 op 4 mei verwijderden zij veel van de bommen en redden zo bijna alle kunstwerken in de zoutmijn. 

Deze villa, en bijna alle andere villa’s hier op het Museumplein, waren onderdeel van de installatie van de nazi-macht. Vanuit bijvoorbeeld de villa's op nr 13 tot 19 werd het terroristische bewind van de bezetter over Amsterdam gepland, gecoördineerd en door leger en politie bewaakt en ten uitvoer gebracht.

En hoe makkelijk we nu hier kunnen lopen, dat kon toen in de oorlog zeker niet. Er lagen overal greppels, prikkeldraad, wegafzettingen en bunkers. En zelfs pal voor de deur van het Amerikaanse Consulaat lag een bunker die pas in 1953 is weggehaald.